De directe afstammelingen van de grote Portugese zeevaarders en ontdekkingsreizigers beginnen tegenwoordig de waarde van hun quinta’s uit de grote bloeitijd van Portugal te ontdekken. Daarmee is een cirkel rond, die met de rijkdom van de wijn de eerste natie van Europa schiep en daarmee een wereldmacht vestigde.

Tegen het einde van het vorige millennium werd de markt overspoeld door nieuwe wijnen en nieuwe quinta’s die alle voorstellingen overtroffen die men zich gemaakt had bij de vreedzame Anjerrevolutie van 25 april 1974 met haar ontbinding van de dictatuur en de daarmee gepaard gaande open houding tegenover de Europese statengemeenschap.

Die stormachtige beweging heeft zich ook in het nieuwe millennium doorgezet en daarbij staat niet alleen de oprichting van nieuwe bedrijven centraal, zoals dat vaak het geval was in Alentejo. Vaak gaat het om eeuwenoude land- en wijngoederen, die door de huidige eigenaars worden omgebouwd tot moderne bedrijven die hun eigen wijn produceren. En wie in het verleden graaft, zal vaststellen dat veel van deze bedrijven ooit eigendom waren van een van de legendarische ontdekkers, zoals Vasco da Gama, Alvore Cabral en veel andere belangrijke personen uit de geschiedenis van Portugal. Ook het wijngoed van de beroemde markies van Pombal kan nog altijd worden bezocht en produceert nog altijd wijnen. Wijnliefhebbers kunnen dan ook, als ze dat wensen, de ontdekkers ontdekken.

Wijnland Portugal; de opkomst van de produtores-engarrafadores

Produtores-engarrafadores, zo noemt men de bedrijven die zelf hun wijn bottelen en die enkele decennia geleden amper bestonden in Portugal. De tijden, waarin zelfs grote wijnbouwers alleen vatenwijn aan bottelarijen of druiven aan coöperaties leverden, zijn drastisch veranderd. In de jaren ’70 van de 20e eeuw waren er amper enkele tientallen wijngoederen, nu zijn er zelfs ruim meer dan duizend.

Overal in Portugal, waar men zich vroeger afvroeg waar dan die boeiende, kleine en smaakvolle druiven uit een duidelijke interessant terroir tot wijn werden veredeld, vindt men nu met een beetje geluk het wijngoed vlak bij de indrukwekkende wijngaarden. De EU heeft met grote ontwikkelingsprogramma’s, met subsidies voor het oprichten van nieuwe bedrijven, voor nieuwe productie-installaties en wijngaardherstructureringen sinds de aansluiting van Portugal bij de EU niet alleen voor financiële hulp gezorgd, maar ook de wettelijke basis gelegd. Zo werd een halt toegeroepen aan de grote exportmonopolies voor grote wijnbedrijven, en aan het politieke bevoorrechten van de grote coöperaties, zodat eindelijk ook kleine privébedrijven de kans kregen zich te ontwikkelen en zo de droom op een eigen wijn te verwezenlijken van hun familie, die vaak eeuwenlang met het land was verbonden.

De portwijn was nog volledig in handen van de grote en middelgrote handelshuizen in Vila nova de Gaia en vormde een exclusief monopolie. Het beeld van de Portugese wijn werd bovendien bepaald door de succesvolste en meest innovatieve merkwijn ter wereld, de halfdroge parelende Mateus Rosé, die in Lancers Rosé een grote, in Amerika nog succesvollere, binnenlandse concurrent had.

Daarnaast waren er grote vinho verde-merken ontstaan, kopieën van de Duitse Liebfraumilch, zoals sommigen spottend zeggen. In werkelijkheid was de prikkelende frisheid van de traditionele natuurlijke verdes het voorbeeld geweest voor de jaren ’40 geboren Lancers en Mateus. De verde als eigenlijk origineel is dan alleen maar weer gevolgd.

Vinho verde, tot aan die tijd 90 procent rode wijn, werd met de continue, door de geeuwhonger van de merkenhandelaren, aangedreven aanplanting van witte rassen in de jaren ’60 en ’70 omgevormd tot een witte prikkelende modedrank.

Deze lichte wijnen, waarvan er miljoenen zijn verkocht, bestaan nog steeds, en oogsten nog steeds succes. De op een bocksbeutel lijkende fles van de Mateus rosé is niet meer weg te denken uit de Europese supermarkten. Sinds een paar jaar worden ook de andere Portugese wijnen in eigen land, maar ook in het buitenland opgemerkt. Met zijn kennelijk ongeveer 500 autochtone druivenvariëteiten, veel oude wijnstokbestanden en het engagement van zijn wijnboeren is Portugal een grote toekomst beschoren in de moderne wijnwereld. Aangezien de wijndrinkers overal ter wereld steeds vaker op zoek zijn naar alternatieven voor de eentonige chardonnays en cabernets zijn Portugals wijnen wel degelijk trendy.

Microkosmos van de wijnwereld

Portugal is een microkosmos binnen de wijnwereld, die bijna alles verenigt wat men zich kan voorstellen. De verscheidenheid van de millennia instandgehouden wijnbouwtraditie valt waarschijnlijk niet helemaal te herleiden tot de Iberische oerinwoners, maar zeker is wel dat de Feniciërs in het eerste millennium v.Chr. het begin maakten met de wijncultivering op het Iberisch schiereiland en dat de Grieken en uiteindelijk de romeinen de wijnbouw verder bevorderen en verzorgden.

De 19e eeuw was een tijd van bloei van de wijncultuur onder de burgerij en ook van de grote flessenwijnen. Zoals geen ander land bracht Portugal toen al wijnauteurs voort die met gedifferentieerde analysen de ontwikkeling van de afzonderlijke wijnregio’s beschreven kennis over wijnplaatsen en –terreinen de grondslag legden voor een grote wijnbouwcultuur, die de Portugese wijnproductie op weergaloze wijze nationaal beheerste.

In het standaardwerk Memoria sobre os Processos de vinificação uit 1867 werden tot in het laatste dorp de details onderzocht en beschreven en werd telkens weer een duidelijk onderscheid gemaakt tussen vinhos de embarco en de vinbo do consumo, de betere, voor de export geschikte wijn (slechte wijn zou men nooit hebben kunnen exporteren) en de eenvoudige wijn. Er wordt in statistieken bijgehouden hoeveel wijn in de afzonderlijke districten zelf wordt geconsumeerd en hoeveel voor export in aanmerking kwam.

Dit was iets anders dan in Spanje of Italië, waar wijnhuizen een sterker regionaal karakter hadden en zulke mondaine exporthuizen (de vroege macht van de porthuizen speelde hier een voorbeeldrol) veelal niet bestonden.
Tegenwoordig bieden de ruim 29 wijngebieden (zie kaart hieronder), waarvan vele zich al in de 19e eeuw hadden geprofileerd, een fascinerend wijnenarsortiment. Portugese rode wijnen kunnen het steeds vaker opnemen tegen de beste en meest verfijnde wijnen ter wereld, maar hebben wel een heel eigen karakter. Of het nu om fruitigheid, rijpheid, zuren of ouderingspotentieel gaat: de wijnen uit de regio’s Douro, Alentejo, Dão en andere hebben alles mee om beroemd te worden. En bij al deze lof voor de rode wijnen, die natuurlijk helemaal terecht is, mogen we de witte niet vergeten. Echte topwijnen zijn zeldzaam, maar ze bestaan wel.